Wystrzałem z feluki – z przyzwolenia dyrektora Muzeum Gdańska, dr. hab. Waldemara Ossowskiego, prof. UG – o godzinie 10.00 w dniu 20 października br. rozpoczął się w Dworze Artusa III Kongres Towarzystw Naukowych. Wydarzenie zorganizowane zostało w dniach 20–22 października przez Radę Towarzystw Naukowych przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk oraz Gdańskie Towarzystwo Naukowe przy współudziale Miasta Gdańsk, Muzeum Gdańska, Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki, Uniwersytetu Gdańskiego i Politechniki Gdańskiej.
III Kongres Towarzystw Naukowych przebiegał pod hasłem „Społeczny wymiar działalności towarzystw naukowych”. Był wydarzeniem wkomponowanym w obchody 70-lecia Polskiej Akademii Nauk (PAN) i 100-lecia powstania Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki (TPNiS) w II Wolnym Mieście Gdańsku, którego tradycje kontynuują Gdańskie Towarzystwo Naukowe (GTN) i Gdańskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuki (GTPS). Kongres odbył się pod Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości.
Pierwszego dnia uczestnicy Kongresu zgromadzili się w Dworze Artusa w Gdańsku. Po przemówieniach powitalnych organizatorów, odczytaniu przesłania okolicznościowego Prezydenta RP oraz wystąpieniach wojewody pomorskiego, rektora Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego i gości osobom zasłużonym dla nauki i kultury polskiej wręczone zostały Medale 100-lecia TPNiS, GTN oraz GTPS. Następnie prof. Zbigniew Kruszewski zaprezentował książkę zatytułowaną Społeczny ruch naukowy w procesie zmiany, a prof. Jerzy Błażejowski – książkę zatytułowaną 100 lat Gdańskiego Towarzystwa Naukowego kontynuatora tradycji Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku (swojego autorstwa) oraz tom specjalny (LXXXI) „Rocznika Gdańskiego” dedykowany 100-leciu TPNiS i GTN. Wykłady inaugurujące Kongres wygłosili profesorowie: Iwona Hofman („Komunikacja naukowa i popularyzacja wiedzy jako społeczne zobowiązania towarzystw naukowych”), Andrzej Grzywacz („Współdziałanie PAN ze społecznym ruchem naukowym”) i Stanisław Kunikowski („Wkład towarzystw naukowych w tworzenie i rozwój uczelni wyższych w Polsce”). Zwieńczeniem uroczystego otwarcia Kongresu był wyjątkowy koncert Cappelli Gedanensis.
Drugiego dnia uczestnicy Kongresu obradowali w Centrum Dydaktyczno-Konferencyjnym Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego w Sopocie (sesje plenarne poranna i południowa) oraz w głównym budynku Wydziału Zarządzania UG (sesje problemowe popołudniowe). Obrady zainaugurowały wystąpienia profesorów: Romualda Zabielskiego, wiceprezesa PAN, oraz Grzegorza Węgrzyna, prezesa Oddziału PAN w Gdańsku. Uczestnicy wysłuchali sześciu wykładów plenarnych skupionych na problematyce: uregulowań prawnych w zakresie społecznego ruchu naukowego, roli towarzystw naukowych lokalnych i regionalnych w rozwoju nauki i aktywności społecznej, integracyjnej funkcji towarzystw naukowych, roli naukowych towarzystw medycznych w kształtowaniu polityki zdrowotnej państwa, roli stowarzyszeń naukowo-technicznych NOT w szerzeniu wiedzy i wskazywaniu działań na rzecz Przemysłu 4.0 oraz drapieżnej nauki – drapieżnych czasopism i ich wpływu na postrzeganie dyscyplin naukowych w Polsce. Obrady popołudniowe odbyły się w ramach pięciu sesji problemowych dedykowanych: wkładowi towarzystw ogólnych i regionalnych w rozwój nauki i regionów, działaniom towarzystw w naukach społecznych i humanistycznych w kształtowaniu postaw i świadomości społecznej, działaniom towarzystw w naukach biologicznych i rolniczych na rzecz rozwoju nauki, działaniom towarzystw w naukach ścisłych i technicznych oraz naukach o Ziemi na rzecz gospodarki oraz działaniom towarzystw medycznych na rzecz poprawy zdrowia społeczeństwa.
Obrady w dniu trzecim Kongresu odbyły się w auli monumentalnego Gmachu Głównego Politechniki Gdańskiej. Poprzedziło je zebranie Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN zwołane z inicjatywy przewodniczącej, prof. Iwony Hofman. W sesji przedpołudniowej uczestnicy wysłuchali trzech wykładów plenarnych dotyczących: potencjału i praktyki popularyzacji nauki w dobie medialnych przemian (post)pandemicznych, zaangażowania towarzystw naukowych w rozwój młodych badaczy oraz zainteresowania doktorantów działalnością towarzystw naukowych. W ramach południowej sesji ogólnej prowadzący popołudniowe sesje problemowe w dniu 21 października zaprezentowali postulaty i wnioski z nich płynące.
Istotnym owocem wydarzenia było przyjęcie przez Radę Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN, a następnie przez zgromadzonych na zakończeniu Kongresu, uchwały w sprawie społecznego ruchu naukowego. W uchwale tej, dostępnej na stronie internetowej Rady Towarzystw Naukowych pod adresem: https:// rtn.pan.pl/pl/, uwypukla się, że „towarzystwa naukowe są ważnym elementem systemu nauki w Polsce”, a swoją działalnością pro publico bono wpisują się w politykę państwa, odpowiadają na wyzwania współczesności oraz poszukują rozwiązań służących przyszłym pokoleniom. Przypomina się też, że „pomimo dużego znaczenia i wielu zasług dla polskiej nauki i narodowego dziedzictwa, towarzystwa naukowe nie zajmują należnego miejsca w polityce naukowej państwa”; brakuje bowiem systemowych rozwiązań, które zapewniałyby przetrwanie społecznego ruchu naukowego i uwiecznienie jego ponadczasowego dorobku w publikacjach oraz materialnych pomnikach, takich jak biblioteki, archiwa czy muzea. Uchwała zawiera apel o uznanie „za niezbędne finansowanie organizacji społecznego ruchu naukowego ze środków budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego” oraz dostrzeżenie i finansowanie działalności towarzystw przez podmioty gospodarcze. W uchwale wspomina się też o podjęciu przez Radę Towarzystw Naukowych prac nad przygotowaniem projektu ustawy o towarzystwach naukowych, a kończy ją apel do władz państwowych „o zainteresowanie się towarzystwami naukowymi i wsparcie ich funkcjonowania przez trwałe uregulowania o charakterze systemowym”.
***
III Kongres Towarzystw Naukowych był niewątpliwą okazją do zaprezentowania potencjału pomorskiej i gdańskiej nauki oraz możliwości działających na tym obszarze instytucji akademickich – co w ocenie autora niniejszego raportu się udało. Dla towarzystw naukowych Kongres był okazją do zaprezentowania unikatowego dorobku i osiągnieć w działalności naukowej i społecznej.
Raport wypada więc zakończyć parafrazą słów wieszcza: „I ja tam byłem, aktywnie w Kongresie uczestniczyłem, a com widział i słyszał, w słowy przekształciłem”.
Jerzy Błażejowski
prezes Gdańskiego Towarzystwa Naukowego
współprzewodniczący Komitetu Organizacyjnego III Kongresu Towarzystw Naukowych