Un’altra lingua è un’altra visione della vita
Przytoczone jako motto tego artykułu słowa przypisywane włoskiemu reżyserowi Federico Felliniemu, które w tłumaczeniu oznaczają „Inny język to inna wizja życia”, stały się inspiracją do bliższego przyjrzenia się różnorodności językowej oraz roli języków obcych na naszej uczelni. Zacznijmy od wyjaśnienia podstawowych pojęć: wielojęzykowość, wielojęzyczność, plurilingwalizm.
Wielojęzykowość to zjawisko występowania kilku języków nadanym obszarze, podczas gdy wielojęzyczność „dotyczy praktyki posługiwania się przez jednostki i społeczeństwa więcej niż jednym językiem, w różnym stopniu biegłości”2. Z kolei plurilingwalizm, inaczej: wielojęzyczność indywidualna, to kompetencja językowa jednostki, która posługuje się kilkoma językami na różnym poziomie biegłości każdego z nich w celach komunikacyjnych. Dla uproszczenia w dalszej części artykułu w odniesieniu do wszystkich tych trzech zjawisk ogólnie stosowany będzie termin różnorodność językowa.
Zatem, jak bardzo różnorodny językowo jest nasz kampus? Ile różnych „wizji życia” współistnieje w naszej akademickiej przestrzeni? Dane zebrane w roku akademickim 2024/2025 mogą naprawdę zaskakiwać.
JĘZYKI OBCE NA UG W LICZBACH
Pod względem skali działania Centrum Języków Obcych ma największy zasięg. Na obowiązkowe lektoraty z sześciu obecnie oferowanych języków obcych, w tym języka polskiego dla obcokrajowców, rocznie uczęszcza ponad 10 000 studentów wszystkich stopni i trybów studiów na 11 wydziałach UG. W minionym roku akademickim przełożyło się to na 552 grupy lektoratowe, z czego aż 469 stanowiły grupy języka angielskiego, którego znajomość wśród studentów w ostatnich kilkunastu latach wyraźnie rośnie. Doprowadziło to do gruntownej zmiany programów nauczania w stronę języka specjalistycznego (np. English for Specific Purposes lub Academic English) i języka środowiska pracy, tak by w jak najwyższym stopniu odpowiadały one na realne potrzeby studentów i oczekiwania pracodawców.
Pozostałe 83 grupy lektorato we obejmowały języki: niemiecki, hiszpański, francuski, rosyjski oraz wspomniany polski dla obcokrajowców. Studenci zazwyczaj zaczynają naukę tych języków od początku, z wyjątkiem języka niemieckiego i języka hiszpańskiego, których często uczyli się już wcześniej.
Na szczególną uwagę zasługuje dostępność lektoratów dla osób z niepełnosprawnością. Od kilku lat ta zindywidualizowana forma nauki języków obcych jest na stałe obecna w ofercie CJO i za interesowanie nią jest znaczące. W roku akademickim 2024/2025 korzystało z niej łącznie 33 studentów, którzy uczyli się jednego z 3 języków obcych: angielskiego, hiszpańskiego lub niemieckiego.
Centrum stale podnosi standardy nauczania oraz wprowadza dydaktyczne i metodyczne innowacje. O wysokich kompetencjach lektorów mogło przekonać się tak że kilkuset nauczycieli akademickich i pracowników administracji UG, którzy w ostatnich kilku latach skorzystali z kursów języka angielskiego w ramach różnych projektów i programów (np. IDUB, NAWA), czy też przedsięwzięć dofinansowywanych z funduszu szkoleniowego UG, i tym samym mogli realizować jedno z założeń tzw. umiędzynarodowiania w domu (Internationalization at Home).
Z kolei różnorodność językowa naszego uniwersytetu w największym stopniu jest zasługą Instytutów Wydziału Filologicznego: Anglistyki i Amerykanistyki, Filologii Germańskiej, Filologii Romańskiej, Filologii Polskiej, Lingwistyki Stosowanej, Rusycystyki i Studiów Wschodnich, Skandynawistyki i Fennistyki, Studiów Klasycznych i Slawistyki. Oferują one łącznie naukę aż 21 języków nowożytnych: angielskiego (w wersji brytyjskiej i amerykańskiej), chińskiego, chorwackiego, duńskiego, fińskiego, francuskiego, hiszpańskiego, islandzkiego, japońskiego, kaszubskiego, niemieckiego, norweskiego, polskiego, portugalskiego, rosyjskiego, serbskiego, słoweńskiego, szwedzkiego, tureckiego, ukraińskiego, włoskiego, a także 3 języków martwych: łaciny, greki i starocerkiewnosłowiańskiego. Przełożyło się to na 149 grup studenckich w roku 2024/2025.
SEA-EU WSPIERA I PROMUJE RÓŻNORODNOŚĆ JĘZYKOWĄ
Obok tradycyjnej formy nauki języków obcych studenci oraz pracownicy UG mają możliwość korzystania z bezpłatnych kursów języka angielskiego w ramach sojuszu European University of the Seas: SEA-EU 2.0. Virtual Language Courses (VLC) cieszą się niesłabnącą popularnością wśród całej społeczności akademickiej wszystkich 9 uniwersytetów nadmorskich, a pracownicy Centrum Języków Obcych oraz Instytutu Anglistyki i Amerykanistyki do tej pory przeprowadzili 6 kursów wirtualnych: „Practical Phonetics”, „Communicative Skills in the International Academic Environment”, „English for International Communication”, „Business English”, „Academic Writing” oraz „Academic Speaking”. Niektóre z nich były przeznaczone dla studentów, a inne ‒ dla nauczycieli akademickich oraz pracowników administracji uczelni SEA-EU. W ofercie VLC znalazł się także kurs języka polskiego dla obco krajowców: „Polska po polsku”, zrealizowany w ramach praktyki przez słuchaczkę Studiów Po dyplomowych „Nauczanie języka polskiego jako obcego”. Nasze partnerskie uniwersytety również oferują VLC, a obok języka angielskiego można było skorzystać z nauki m.in. francuskiego, hiszpańskiego i portugalskiego.
Jeszcze inną możliwością uczenia się języków obcych w ramach sojuszu jest korzystanie z oferty tzw. tandemów językowych: Virtual Tandem Language Exchange (VTLE), na których w indywidualnej, niezależnej formie każdy z nas może uczyć się innych języków obcych i jednocześnie nauczać naszego partnera tandemowego znanego sobie języka, korzystając z serwisu na stronie: https://sea-eu.org/sea-eu-virtual-tandem-language-exchange/. Nie trzeba przy tym być wykształconym metodycznie specjalistą, co podnosi dostępność i bardzo ułatwia naturalny kontakt z wybranym językiem. Wszyscy zatem możemy być wielojęzyczni i wpływać na wzbogacanie różnorodności językowej UG!
INNE MOŻLIWOŚCI NAUKI JĘZYKÓW OBCYCH
Oprócz możliwości nauki języków obcych wynikającej z programów studiów czy też dostępnej w ramach SEA-EU istnieje możliwość korzystania z kursów komercyjnych prowadzonych przez Centrum Języków Obcych we współpracy z Fundacją Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, a także nauki języka polskiego lub przystąpienia do egzaminu z języka polskiego dla obcokrajowców w ramach oferty Akademickiego Centrum Języka Polskiego i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców. Powiązane z UG w luźniejszy sposób Centrum Herdera oraz Instytut Konfucjusza oferują odpowiednio naukę języka niemieckiego i chińskiego.
NAUCZANIE PRZEZ BLIŻSZE POZNANIE
Na koloryt takiego kalejdoskopu językowego naszego kampusu istotny wpływ mają wydarzenia promujące języki obce oraz kulturę krajów ich rodzimych użytkowników. Niektóre z nich, np. You’re Singing my Language i Politics of Hollywood, miały charakter jednorazowy, inne zaś pojawiają się cyklicznie, tak jak Konferencja Młodych Skandynawistów i Fennistów, Noc Anglistów czy Festiwal Kultury Azjatyckiej NORIFEST. Jest to doskonała i bardzo atrakcyjna forma przybliżania języka, kultury i zwyczajów innych krajów przez do świadczenie ich bogactwa i różnorodności.
RÓŻNE FORMY UMIĘDZYNARODOWIANIA UG
Postępujące umiędzynarodowienie UG to oczywiście nie tylko nauka języków obcych. Kształcenie językowe ma również charakter wspierający i pozwala na gruntowne przygotowanie zasobów do realizacji innych zadań. To także, a może przede wszystkim, coraz szersza oferta przedmiotów lub całych programów kształcenia w języku angielskim. Te liczby też są wysokie, a w roku akademickim 2024/2025 aż na 41 kierunkach prowadzono przedmioty w języku angielskim (w tym 5 specjalności), natomiast 9 kierunków było całkowicie anglojęzycznych. Po dotychczas tylko jednym wspólnym kierunku studiów w języku angielskim (joint programme): International Financial Law, w ramach SEA-EU z nowym rokiem akademickim ruszają: Sustainability Transition for Organisations and Resilience Management (STORM), Port Management and Logistics (MIPMAL), Sustainable Blue Economy (Sea-BluE).
Nasz kampus staje się zatem coraz bardziej różnorodny językowo i kulturowo, coraz bardziej otwarty i dostępny, prawdziwie inkluzywny i gościnny. W roku akademickim 2024/2025 prze bywało u nas aż 733 studentów zagranicznych reprezentujących 59 krajów z całego świata – od Angoli, przez Japonię, Liban, Kirgistan, Madagaskar, Niemcy, Rumunię, Sri Lankę, po Szwecję, Węgry i Zimbabwe. Oprócz tego 283 zagranicznych studentów kształciło się na UG w ramach programu Erasmus+.
Gościnna obecność na naszej uczelni międzynarodowej naukowej kadry akademickiej jest także imponująca. W trakcie obu semestrów 2024/2025, w ramach programu „Profesorowie wizytujący UG” naszą uczelnię odwiedziło 19 osób z 14 krajów, a w ramach prowadzenia badań, realizacji projektów, udziału w konferencjach, seminariach lub Staff Weekach, nawiązywania współpracy między uczelniami, czy też prowadzenia wykładów na UG przebywały 123 osoby z 35 krajów. Nasi goście pochodzili praktycznie ze wszystkich stron świata: wielu państw europejskich, a także z Japonii, Chin, Korei Południowej, Tajwanu, Uzbekistanu, Izraela, Madagaskaru, Algierii, Maroka, Chile, USA i Kanady.
RÓŻNORODNOŚĆ OPARTA NA FUNDAMENCIE TOŻSAMOŚCI
Przy całej tej imponującej różnorodności językowo-kulturowej, tak bardzo już obecnej na naszej uczelni, konsekwentnie wspieranej i rozwijanej, przy dynamicznie rosnących słupkach rozmaitych wskaźników, musimy szczególnie dbać o fundament, na którym opieramy naszą tożsamość. Język polski jest podstawowym językiem nauczania i komunikacji na UG. Studia z zakresu językoznawstwa, literatury, historii i kultury polskiej, promocja języka ojczystego to bardzo istotny element całości działań realizujących unijną ideę unity in diversity (jedności w różnorodności).
JĘZYK I KULTURA KASZUB JAKO WYJĄTKOWE DZIEDZICTWO
Szczególnym obowiązkiem UG w odniesieniu do lokalnej tożsamości jest troska o język i kulturę mniejszości naszego regionu. Jak z niepokojem pisze Stasia Budzisz, autorka Welewetki: „Kaszuby więdną […] Kaszuby milkną”3. Czy kierunek etnofilologia kaszubska, obchodzący w tym roku jubileusz 10-lecia istnienia, jedyny taki w Polsce, cieszący się niezbyt dużym, ale stałym zainteresowaniem sprosta temu zadaniu? Na szczęście w gronie nauczycieli i studentów nie brakuje entuzjastów, czego dowodami są chociażby kolejny cykl ogólnouczelnianych wykładów kaszubologicznych i druga edycja Kaszubskiego Slamu Poetyckiego (rywalizacji na wiersze)4.
A może warto zainicjować kolejne, szerzej zakrojone, skuteczniej promowane oraz bardziej widoczne działania i wydarzenia, by językowi kaszubskiemu i boga tej kulturze Kaszub oraz ich nie zwykle ciekawej, ale też czasami złożonej historii zapewnić stałe miejsce w życiu akademickim naszej uczelni?
Można z całym przekonaniem stwierdzić, że promocja języka i kultury pięknego regionu Kaszub jest niezbędnym elementem kalejdoskopu różnorodności językowo kulturowej UG. Współgra z unijnymi zasadami poszanowania praw języków regionalnych i mniejszościowych ujętymi w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej5. Język kaszubski stanowi przecież wyróżnik naszej uczelni i ma wyjątkową wartość w skali polskiej oraz między- narodowej. Jest też istotną częścią mocnego fundamentu naszej akademickiej tożsamości, bo tylko na takim fundamencie można oprzeć autentyczny, wszechstronny i zrównoważony rozwój naszej uczelni. Nade wszystko jest „ważną częścią misji naukowej i dydaktycznej Uczelni”, jak głosi Uchwała nr 6/21 Senatu Uniwersytetu Gdańskiego z dnia 25 lutego 2021 roku w sprawie działań Uniwersytetu Gdańskiego w zakresie ochrony i rozwijania języka oraz kultury kaszubskiej6.
RÓŻNORODNOŚĆ JĘZYKOWA STRATEGICZNYM ZASOBEM UCZELNI
Różnorodność językowa Uniwersytetu Gdańskiego to nie tylko istotny element kultury organizacyjnej naszej akademickiej wspólnoty, współgrający ze Strategią Uniwersytetu Gdańskiego na lata 2025‒20307. To także nasza coraz bardziej oczywista, widoczna, szanowana i wspólnie kształtowana uniwersytecka rzeczywistość, mająca zasadniczy wpływ na przyszłość naszej uczelni. A cóż może być bardziej fascynującego i odkrywczego, niż przeglądanie się w tak różnych „wizjach życia” obecnych w coraz bogatszym kalejdoskopie językowym Uniwersytetu Gdańskiego, a także ich stałe doświadczanie w naszym wspólnym, akademickim habitat naturale?
Alina Swebocka
pełnomocniczka Rektorads. polityki językowej UG
PS Dane liczbowe zostały zebrane w semestrze letnim roku akademickiego 2024/2025. Serdecznie dziękuję wszystkim respondentom za pomoc w ich pozyskaniu.
1 M. Hornsby, Wielojęzyczność i kontakty językowe, tłum. T. Wicherkiewicz, J. Ignalewska; http://pl.languagesindanger.eu/book-of-knowledge/multilingualism-and languagecontact/ (dostęp: 20.08.2025).
2 Tamże.
3 S. Budzisz, Welewetka. Jak znikają Kaszuby, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2023, s. 197.
4 Rywalizacja na wiersze, czyli II Kaszubski Slam; https://www.expresskaszebe.pl/artykul/13294,rywalizacja-na-wiersze-czyli-ii-kaszubski-slam (dostęp: 20.08.2025).
5 Dz.Urz. UE C 202 z 7.06.2016, s. 389–405.
6 https://bip.ug.edu.pl/sites/default/files/nodes/akty_normatywne/102004/files/6u21_kaszuby.pdf (dostęp: 20.08.2025).
7 https://bip.ug.edu.pl/sites/default/files/nodes/akty_normatywne/117668/files/strategia_2025_-_2030.pdf (dostęp: 20.08.2025).